سُعد (سعد کوفی)

خواص گیاه سُعد (سعد کوفی)

بیخ یا به اصطلاح فنی غدۀ زیر زمینی گیاهی است که گونه های مختلف آن را به فارسی به طور کلی « جگن » می نامند. غدّه یا ریشۀ متورم آن را که در بعضی گونه ها معطر و خوشبو و در برخی گونه ها شیرین و خوردنی است و مصرف دارویی دارد در کتب طب سنتی با نامهای « سُعد» و « سُعد کوفی»،« صباح الخیر»، « مشک زمین » و « حب الزلم» و نوعی از آن نیز « سعد هندی» نامبرده می شود . در آذربایجان آن را « تپلاق» یا « توبولاق» و در تنکابن مازندران « استکور» می نامند. گیاه را به فرانسوی Souchet و غدّه معطر آن را Souchet  odorant و Amande  de  terre گویند و به انگلیسی Sedge و Galingale و به یونانی Kypeiros که به معنای گیاه باتلاقی است می نامند و جنس گیاه که به لاتین Cyperus گفته می شود از ریشۀ یونانی آن گرفته شده است.
گیاهی است از خانوادۀ جگنها  Cyperaceae که متجاوز از یکصد گونه دارد و نام علمی گونه هایی از آن عبارت است از :cyperus_longus-سعد-کوفی-359x190
۱- Cyperus  longus  L. که گونه با غدّه های معطّر است این گونه که دارای ساقۀ زیرزمینی خزنده و ساقۀ هوایی سه گوش است ، بلندی آن ۱۰۰-۴۰ سانتی متر می شود در ایران در اطراف تهران ، در لرستان در بیشه و اشتران کوه و خرم آباد ، در شیراز و کازرون ، در بلوچستان دیده می شود در هند نیز انتشار دارد.
۲- Cyperus  escultus  L. این سعد را که به عربی « حب الزلم» گویند، به فرانسوی Amande de terre  , Souchet  comestible نامیده می شود. گیاهی است علفی چند ساله ، بی کرک، بلندی ساقۀ آن ۵۰-۲۰ سانتی متر . در بعضی قسمتهای ساقۀ گیاه برجستگی های کوچک به شکل غدّه دیده می شود. ساقۀ آن سه گوشه و روی سطح آن خطوط ظریف طولی وجود دارد. سنبلکهای آن خرمایی رنگ مایل به زرد و برگها باریک و دراز است .این گونه در هند، ایران ، افریقا و امریکا انتشار دارد در ایران در اهواز و شیراز دیده می شود.
cyperus-esculentu
۳- .Cyperus    rotundus L. نام محلی آن در ایران « تاپاتی» است به فرانسوی Souchet  rond و به انگلیسی Nutt  grass گفته می شود.گیاهی است چند ساله به بلندی ۴۰ – ۲۰ سانتی متر. ساقۀ زیرزمینی آن در قسمتهای مختلف دارای تورمهای غده ای سیاه رنگ به شکل تخم مرغی دراز می باشد . ساقۀ آن سه گوشه است . برگها متعدد و کوچک به طول ۶-۲ میلی متر. و سنبلکها به رنگ   قهوه ای مایل به قرمز است . این گیاه در ایران در کرج ، اطراف تهران و در شمال در مازندران ، در مشرق در خراسان ، در مناطق مرزی ایران و عراق و در نصیرآباد بلوچستان که با نام محلی « کاب» شناخته می شود و در شیراز دیده می شود.